اسلام برخلاف تفكر مخالفان سرسخت خود ناظر به هر دو بعد زندگی فردی و اجتماعی است و تربیت انسانی را بر همین اساس تنظیم كرده است.

در همان نگاه اول، آداب فراوانی كه برای مسجد مطرح شده است گویای جایگاه ممتاز اجتماعی آن است و روایات متعددی كه درباره قبل و بعد از حضور در مسجد وجود دارد گویای نهادینه سازی فرهنگ دینی برای همه اهل مسجد است.

بنابر همین جایگاه منحصر به ‌فرد است كه در مدت هزار و 400 سال گذشته در بیشتر شهرها مساجد در محوری‌ترین نقطه مكانی ساخته می‌شدند تا كانون فرهنگ‌سازی الهی در دسترس همگان باشد.

البته واضح است كه این نگاه به مسجد به دلیل بنا و ساختمان مسجد نیست بلكه مسجد متاثر از یك تفكر اجتماعی الهی و اسلامی است كه دلیل آن را با استناد به آیه شریفه 18 سوره توبه می‌توان فهمید، آنجا كه می فرماید: 'تنها معماران حقیقی مساجد مومنان حقیقی به خدا و روز قیامت هستند، نماز برپا می‌دارند و زكات اموالشان را پرداخته و جز از خداوند نمی‌ترسند.'

از این آیه در می یابیم كه مسجد تنها ساختمان و در و دیوار مسجد نیست، بلكه سازندگان و متولیان حقیقی مساجد یعنی اجتماع مومنان مورد توجه است.

نشانه دیگری كه بر اولویت ترویج دانش اهل‌بیت (علیهم السلام) دلالت دارد ماجرای ابراهیم نبی (ع) است به این معنا كه ایشان پس از گذر از امتحان‌های سخت الهی و شكستن بت‌ها و رسوا كردن بت‌پرستی، مامور به ساخت كعبه و پاك‌سازی و آماده‌سازی آن برای مومنان شد.

آیات قرآن نیز گویای این نكته است كه مساجد كه خانه‌های خداوند تعالی در زمین هستند باید به دست تفكر و اندیشه‌ای سپرده شود كه در آن بالاترین مراتب توحیدی ارایه شده و اجتماع مسلمان نیز باید از چنین سرچشمه پرنوری بهره‌مند شود.

در آداب مساجد نهی از گفت‌وگوی لغوی، صحبت درباره امور دنیوی و یا حتی خندیدن وارد شده است و در روایاتی هدف از رفت و آمد به مسجد در چند چیز خلاصه شده است كه در میان آنها كار و فعالیت علمی مورد تشویق قرار گرفته است.

رسول خدا (ص) در این رابطه فرمودند: 'ای ابوذر! در مسجد هر نشستنی به جز برای سه چیز بیهوده است: نماز خواندن، ذكر خدا گفتن، بحث علمی كردن.'

به رغم آنكه انحصاری در گفت‌وگوی علمی نمی‌توان مطرح كرد اما از آنجایی كه مسجد محل توجه و ارتباط با پروردگار متعال است، شایسته است به دانش هایی كه باعث معرفت بیشتر و خشیت بیشتر در برابر معبود می شود، پرداخته شود.

همچنین در روایتی مشهور از نبی مكرم اسلام علم حقیقی منحصر در سه قسم است و غیر آن همگی از فضایل محسوب می شود، در روایت آمده است: پیامبر وارد مسجد شدند و جمعی را دیدند كه اطراف مردی نشسته‌اند، فرمودند: او كیست؟ گفته شد: كسی است كه علم زیادی دارد و داناترین مردم به نسب‌های عرب و اتفاقات رخ داده در میان اعراب و داناترین آنان به وقایع جاهلی و اشعار عربی است. پیامبر فرمود: این علمی است كه اگر كسی آن را نداند ضرر نكرده است و به كسی كه بداند هم سودی نمی‌رساند، همانا علم بر سه قسم است، آیه محكمه، فریضه عادله، و سنت قائمه و غیر از اینها فضل و زیاده است.

همچنین در روایت دیگری از رسول اكرم (ص) نقل شده كه فرمودند: 'كسی كه به قصد یاد دادن یا فراگیری كار خوبی به مسجد ما وارد شود همانند كسی است كه در راه خدا به جهاد بر خیزد.

اولویت نشر معارف اهل بیت علیهم السلام را در نام مسجد نیز می‌توان یافت. مسجد برگرفته شده از كلمه سجده است و براساس آیه پایانی سوره مبارك علق یكی از بهترین راه‌ها برای نزدیكی به خداوند همین عمل است.

همچنین در روایات فراوان دیگری این روش توصیه شده است آنجا كه پیامبر اكرم (ص) فرمودند: '‌ای اسامه، برتو باد سجده كردن، چرا كه نزدیك‌ترین حالت بنده به پروردگارش هنگامی است كه سجده می‌كند.'

دوران طلایی نشر علوم و معارف آل محمد در زمان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بود، بدین معنا كه نهضت علمی اسلام در این دوران شكل گرفت و از مدینه علوم مختلف به عالم اسلام منتقل و در همه جا منتشر شد.

مركز این نهضت علمی بزرگ كه شاگردان و دانش پژوهان آن را چهار هزار نفر ذكر كرده اند مسجد النبی بود.

پرداختن به علوم دینی حدیث و تفسیر قرآن با فلسفه وجودی مسجد كه یاد خداست منافاتی ندارد بلكه مردم از راه معرفت خدا و اهل بیت كلمات ارزشمند آنها و نیز قرآن و تفسیر بهتر و بیشتر با خداوند آشنا می شوند.

بی‌تردید رجوع به معارف ائمه معصومین كه مصداق حقیقی آیه تطهیر هستند می‌تواند پشتیبان و ضمانت كننده حقیقی فرهنگ پاكی و طهارت جامعه ایمانی باشد.

دهه تكریم مساجد 20 تا 29 تیرماه به منظور غبارروبی مساجد و استقبال از ماه مبارك رمضان برگزار می شود.

فراهنگ** 1883